Tô HoàiO CHUỘTTrong nhà, trừ người, chó và mèo làm chúa tể. Chó giữ về mặt bộ, mặt thuỷ. Hắn có phận sự chạy nhông khắp chốn để đánh hơi, để hỏi han và để mắng những người lạ đi tơ mơ vào trong ngõ. Có khi cao hứng hắn lội xuống ao, tắm; hoặc nếu có ai cầm hòn gạch ném vào nước và huýt mấy tiếng còn, hắn cũng động cỡn nhảy tùm xuống. Một đôi bận, sự đùa cợt của hắn cũng được việc. ấy là khi hắn bơi ở trong ao để dồn vịt về chuồng. Chó hay lèm bèm, ủng oẳng, sinh sự nhỏ nhen. Nhưng tính tình hắn lại phổi bò, dễ dãi và thường chóng quên. Còn mèo rất khác. Mèo lờ mờ và nghiêm nghị tựa một thầy giáo nhà dòng, trên mình có khoác bộ áo thâm. Hắn có cái cốt cách quý phái và trưởng giả. Lúc nào hắn cũng ra vẻ nghĩ ngợi như sắp mưu toan một việc ghê gớm lắm. Có phải thế chăng, hỡi cái gã lừ đừ và nghiêm nghị kia? Gã lại càng làm ra vẻ khó hiểu tợn. Nhưng ngoài cái vỏ ngoài chưa thể đủ để nói rõ được bề trong. Biết đâu, mèo ta không khó chịu như mình tưởng. Mà vốn hắn lại hiền lành cũng nên? Hôm nay, tôi kể chuyện một gã mèo, một gã mèo trẻ tuổi. Y sống lặng lẽ trong một nếp nhà ngói cổ kính, giữa một vườn cây rộng, ở làng Nghĩa Ðô, cùng một sân với bọn chó, bọn gà ri, bọn ngỗng... Y là một chàng mèo mướp.
Giống đó, nhà quê nười ta nuôi nhiều. Hai mắt mèo tròn và quắc
như hai hòn bi ve để dưới ánh mặt trời. Hắn
không có môi, song hắn có cái mũi đo đỏ, đẹp
như môi son hồng của các cô con gái mười tám
đương thì. Ðàn bà không ưa cái mũi đỏ ấy.
Người ta bảo mèo mũi đỏ là mèo hay ăn vụng.
Hai bên mép hắn có hai hàng ria cứng nhắc như ria
làm bằng thép nước. Lũ trẻ con, có lúc nghịch,
đè ngửa hắn xuống, lấy kéo cắt truôi cả đôi
hàng ria xuôm đuột. Nhưng chỉ qua ít ngày, nó
lại trổ ra như thường. Gã mèo mướp ăn ở thì giờ
như một người đúng mực. Ban ngày hắn ngủ hoài,
cái dáng mèo nằm, dáng êm, dáng thanh, dáng
lâng, đẹp biết bao! Lúc bấy giờ, cái thân hắn
nhẹ muốt, chỉ như một chút gợn gió phẩy bay một
nắm Mà giá ban ngày hắn có thức
cũng không làm gì; hắn chỉ nằm gù gù. Ðể đến
đem, trong cái bóng tối mung lung, hắn mới ra tay
hoạt động. Hắn đi rà rà thâu canh như người
trương tuần. Gã mèo có cái vẻ đạo mạo
như một ông đứng tuối, đưng bắt đầu để râu.
Hắn hiền hiền mà lại ang ác. Nghĩa là trông hắn
thì không tài nào đoán được trong óc hắn nghĩ
ngợi gì. Mà chừng hắn chẳng tư tưởng chi ráo!
Hắn chỉ là một người rong chơi lông bông. Chẳng
có những bác trông mặt thì ra dáng đăm chiêu
tư lự mà thực ra trong đầu không chứa đựng một
ý nhỏ nào. *** Gã ngồi ở đấy,
ở trên dại bể. Hai chân trước đứng thẳng, đôi
chân sau gấp lại, y như lối ngồi xổm. Ðôi mắt
nhìn xa xôi... Thỉnh thoảng, theo thói quen, hắn
đưa cẳng chân lên gãi mép, cũng như người ta
đưa tay lên vuốt râu cho nó oai vậy. Trời đã xế
chiều rồi. Một chiều thu êm ả. Vài gợn nắng
vàng nhạt đọng trên những tàu cau rách rưới
màu xanh om. Bên nhà ngang, tiếng guồng tơ quay
đều đều. Trên đường cái, lũ trẻ con đi học
về, vừa chạy thi nhau vừa la, nghe vang động xa
vời vợi. Ngoài giếng khơi, người ta kéo nước
rào rào. Cái gáo mo lạt sạt đụng vào thành
giếng đá. Trong bếp lặng
tờ. Bây giờ là sau bữa cơm chiều người ta không
dùng đến bếp nữa. Gã mèo mướp ngồi ngắm trời,
ngắm đất mãi thì cũng chán. Gã bèn đứng lên,
uốn cong cái lưng và nhuôi bốn chân ra để vươn
vai, rồi đi về căn nhà hiu quạnh. Hắn bước từ
tốn và uyển chuyển như một con hổ nhỏ. Khi qua
gốc cau, chăng biết ý định sao, hắn leo tót ngay
lên, quào quào mấy móng sắc vào cái vỏ cây cau
điệp trắng, rồi lại tụt xuống, rồi đi lểu
đểu, đạo mạo như trước. Hắn thường có những
cử chỉ đột nhiên. Hắn làm bất ngờ như trong
lòng đang khoan khoái một điều mà hắn thường
nghĩ đến . Luôn luôn gã mèo mang một nét tư
lự. Y ngồi vào thì
lì bên bếp tro. Y nghiêng mang tai để rũ vào một
ông đồ rau, to bằng hòn gạch vồ lớn. Lúc nào y
cũng ngứa và cần gãi. Bỗng y đứng im. Y
nghếch đầu lên. Hai cái tai mỏng vểnh ra để nghe
ngóng. Hình như có tiếng lịch kịch ở sau đống
củi. Nhưng khi bước lại thì không thấy động gì
nữa. Gã quay đầu ra, ngước mắt nhìn lên đám
mạng nhện có mắc bồ hóng đen sạm, bị gió đưa
lúc lắc trên trần bếp. Có tiếng động
thực. Lần này gã mèo dúm bốn chân lại, bước
từng bước rất nhẹ về phía đống củi. Ðống củi
đó người ta để phiền quá, vừa chướng bếp,
vừa làm cái rừng bùm tum, chỉ tiện cho quân gian
núp náu. Giống mèo là một
giống, đứng ở chỗ nào, không thể chịu có
được một tiếng động nhỏ. Ðã có khi gã mèo
mướp nằm ngủ suốt đêm ở trên một đống củi.
Ðấy là chỗ ra vào của lũ chuột ngày, cái lũ
chuột con rất tinh ranh, hễ tha được một hột cơm
nhỏ cũng chạy thọt ngay vào đó để nhấm nháp. Mèo và chuột là
đôi loài có thù không đội trời chung với nhau.
Mèo ghét chuột quá, ghét kịch liệt. ý giả mèo
ta tin rằng giống mình giỏi nhát thiên hạ; những
tên chuột, tất cả lò nhà chuột, chỉ đáng đem
thân làm nô lệ cho loài mèo thần thánh. Thế mà
cái giống thấp hèn ấy không biết điều mà lại
hay tắt mắt, táy máy, bặng nhặng làm nghịch mắt
và rác tai bề trên. Hai cái tai mèo mướp hơi
động đậy. ấy là khi anh hết sức lắng nghe. Tai
mèo mỏng tanh, gần soi bóng qua được, dỏng lên
như chiếc tai lừa tý hon. Cái vòng tai rộng mở
và loe ra. Chả trách gã nghe rõ lắm. Gã khum hai chân
trước xuống nhìn vào gầm đống củi. Rõ ràng gã
trông thấy một chiếc đuôi nhỏ và dài thò lò
dưới một mẩu gỗ. Ðúng cái đuôi chuột. Gã nép
về một bên, thon người lại. Lúc này trông gã
mèo quái ác dị thường, thoát hẳn cái dáng lừ
đừ, hiền hậu hàng ngày. Y quời quời cái chân.
Sau y biết làm thế hấp tấp quá. Phải chờ cho cái
đuôi chuột lùi ra nữa mới được. Lại có tiếng rúc
rích ở trong. à có hai thằng chuột rửng mõ đang
đùa nhau. Chúng nó hẳn đến ngày tận số. Ai
đời chuột lại dám đánh đu ở miệng mèo! Tuy
cáu nhưng mèo cũng đủ kiên nhẫn để chờ cơ
hội tốt đến. Trong kia, hai con chuột vô tình,
vẫn đùa cợt vui vẻ. Nhiều lúc, có nhanh lại
chạy ra tận ngoài. Thò cái mõm nhọn ngửi xung
quanh. Lộn tiết, gã mèo đã toan chộp, nhưng
chuột lại chạy ngay vào mất. Con mèo lại yên
lặng, chịu khó ngồi rình. Bóng tối trùm
xuống mau nhẹ. Vừa mới nhọ mặt người, bây giờ
đã đêm hẳn. Một mảnh sáng nhờn nhợt in trước
sân bếp. Trên nhà, người
đã quẹt diêm để châm sáng đèn cho trẻ học.
Tiếng những đứa trẻ ra ao rửa chân, vừa đi vừa
khua guốc lóc cóc. Hai chú chuột ở
trong gần đống củi hẳn thấy trời tối rồi thì
muốn ra ngoài chơi lắm. Cái thằng mèo mướp ốm
bệnh hen cò cử quanh năm mà không chết ấy, bữa
nay bữa nay chắc đi chơi đâu vắng; nếu nó có
nhà tất đã thấy nó rên gừ gừ ở trên đầu ông
đầu rau. Chúng mình ra ngoài kia đùa một tí
hoặc kiếm chác một cái gì ăn thì hay quá. Hai cái bóng bé
nhỏ quá, chụm lại với nhau chưa bằng một ngón
chân người lớn ta. Ðấy là hai con chuột nhắt bé
hơn chuột chù. Nhưng nó nhanh và hoạt bát hơn
nhiều. Anh chuột chù có cái mõm dài nghêu - cứ
vác cái mõm đã đủ mệt - đi đến đâu cũng
rụt rụt, rè rè. Hễ hơi có cái gì đáng sợ là
vội hốt hoảng chạy cuống lên, vãi cả đái và
kêu rối rít. Ðã thế còn chậm và không biết leo
tường, leo cột, chỉ luẩn quẩn sát mặt đất.
Thật là một thứ chuột cùng dân, thấp kém nhất
trong xã hội chuột. Vậy mà thiên hạ lại ưa thứ
chuột đó. Không phải là ưa cái thân hôi hám
của nó - chẳng đã có câu mỉa "Hôi như
chuột chù" - nhưng người ta chỉ ưa có tiếng
kêu "chuúc... chuuuuc. ..". các cụ ta nói:
ấy chuột chù bảo: túc, túc, ắt nhà ấy hẳn sắp
có việc đại phát tài". Và đây chỉ là hai
con chuột nhắt. Thân chúng nhỏ nhắn, mõm chúng
xinh xinh vừa phải. Về sự nhanh nhẹn, phải biết
rằng nhờ ở cái thân hình bé bỏng, chúng leo vun
vút, chúng chạy nhoăn nhoắt như có phép biến
hoá. Thoạt thấy bóng
đôi chuột lúi húi ra khỏi đống củi, gã mèo
mướp mừng khấp khởi. Nhưng rồi chàng chán đớ
ra ngay. Nó tưởng chuột chiếc to tát thế nào,
chứ nếu biết chỉ là hai chuột nhắt tép ranh ấy
thì nó đã bước từ nãy, không phải tốn công,
tốn sức mà rình nấp vô ích. Mèo ta cũng khá
đại lượng. Song thực cũng tại cái tính lười
nhác cố hữu chả muốn cất đại công trình mà
được chỉ có một tí ti kết quả đó thôi. Nhưng đã thế này thì cứ bắt chơi. Hầy! Ðùa một mảy vậy. Nghĩ vậy, mèo ta co lưng lại để lấy thế rồi vươn hai chân ra chộp cả hai bóng đen ngọ nguậy ở trước mặt. Có tiếng kêu "chí... i...". Một con thoát được, còn một bị nắm lại. Mèo gầm gừ để thị uy và doạ dẫm. Chú chuột khốn nạn bị túm lại, nằm ngất trong hai bàn tay sắt đầy vuốt cong và sắc của ông mèo, y như cái cảnh rúm ró của chị cua nhà quê mà bị cụ ếch đại vương lấy một bàn tay mà vỗ vào mai. *** Chú chuột nhắt
bị mèo tha ra đến cửa bếp và được thả xuống
đấy. mèo không hề chú ý đến sự nhắm chú
chuột nọ. Dễ thường chàng ta ví mình như một
người anh hùng cái thế, có thèm sát hại lũ trẻ
oắt bao giơ đâu! Sinh phúc cho chúng sống, còn
hơn là túm lấy chúng mà nhai. Chưa bõ dính
răng. Nhưng vốn mèo vẫn ác tính. Gã không ăn
mà gã cũng không thả chuột ra. Cái mùi hôi ở
lông chuột khiến cho gã mèo nhớ rằng thịt chuột
ngon và loài chuột là loài đáng ghét lắm. Mèo nhả chú
chuột xuống đất, rồi ngồi ngây ra mà nhìn. Con
vật khổ sở nằm co ro. Mèo ta đắc chí, lấy một
chân vờn vờn vào mặt chuột. Bất tỉnh nhân sự
từ nẫy giờ mới lại hoàn hồn, chuột khe khẽ thoi
thóp thở. Mèo yên lặng, dáng ngẫm nghĩ. Gã
không để ý đến chú chuột đương giương đôi
mắt lồi như hai hột chàng ràng ra nhìn gã. Chỉ
ti hí mắt lươn mà danh thượng hạng. Bỗng,
thoáng một cái, chú chuột chạy vụt vào phía
trong. Nhưng chàng mèo vẫn nhanh hơn. Chàng vươn
tay ra . Lại chộp liền ngay lấy gáy chú nhỏ. Ôi
chao! Chàng ta mới chộp cho chú nhỏ một cái nhá!
Chú nhỏ kêu "chíi... chíi. .." rầm cả
lên" Có lẽ nhân cuộc
chạy trốn ấy, gã mèo bầy ra một trò chơi tiêu
khiển qua thì giờ. Gã đem chuột ra chỗ ánh
trăng, giả vờ để yên chú ra đấy. Rồi mèo yên
lặng. Chú chuột sợ không dám nhúc nhích. Nhưng
chính ra chuột vẫn rình mèo và mèo cũng lại
rình chuột. Ðể hễ khác ý là chuột lại chuồn
biến. Còn mèo, mèo cũng chỉ chờ chuột chạy là
vồ ngay lấy. Gã mèo giương oai thả lỏng và chắc
chắn chẳng khi nào chú chuột chạy thoát nổi đôi
bàn chân nanh móng của gã. Mà cũng thế
thật. Chú chuột tưởng bác mèo hấc lờ, cứ xểnh
một chút lại chạy. Có đến mươi lần. Nhưng
cũng không lần nào khỏi bị tóm lại. Mỗi bận
chuột động chân, mèo ta chỉ nhoi lên một tí,
đã túm được dễ dàng. Mãi rồi con chuột hoá
mệt lử. Nó chạy chậm dần và cuộc chơi cũng dần
mất thú vị. Khi đó, trong đống củi, bỗng lại
có tiếng rúc rích. Lại có tiếng lao xao của lũ
chuột nào khác. Chả biết là chúng đùa hay chúng
định chơi cái lối chó cậy gần nhà, đứng trong
ấy mà chửi đổng ra. Toan nhảy vào vồ cho chúng
chết một mẻ, nhưng mèo vướng có con chuột tù
binh ở dưới chân. Ðã thế, phải mắng cho chúng
một trận mới được. Mèo liền gầm gừ làm như
sắp lăn ngay vào chiến tranh với những quân thù
cỏ rác kia. Lũ chuột nhép câm ngay. Song chúng
cũng không câm hẳn. Hễ mèo mà ngắt tiếng là
chúng nó lại ẹ dạ của em không run lên. Và như
xỉ vả bác mèo. Bực mình, mèo ta
nhảy một bước. Chú chuột nhắt đang nằm yên như
chết vụt vùng chạy. Mèo hoảng hốt thò dài chân
ra, nắm lấy nó. Nhưng chỉ nắm hụt được bóng
cái lưng của chú chuột in thoáng trên nền đất
dài đầy ánh trăng. Hai mắt mèo long lanh, sáng
quắc! Cũng không thể đủ sáng để chọc thủng
bóng tối dầy ra, mà tìm thấy chú chuột nhắt tí
hon. Gã mèo sục vào
đống củi. Giá gã đâm đến vỡ đầu ra cũng
chẳng tóm được một nỡm chuột. Mà những tiếng
chíi... chíi quái ác, rất khó chịu vẫn văng
vẳng đâu hai bên lỗ tai. *** Chàng mèo mướp -
mà chàng nào cũng thế - không cố ý ăn thịt
chuột nhắt bao giờ. Mèo chỉ bắt những con chuột
tiểu yêu đó để đùa nghịch và để hả cơn cáu
kỉnh: vì loài chuột nhép cứ bặng nhặng, rúc
rích trong xó bếp, là chỗ nghỉ ngơi của mèo.
Chính những con chuột lớn lại đứng đắn, không
ầm ĩ đến thế. Chỉ vì bực mình mà mèo bắt
chuột nhắt. Những chú chuột nhỏ khôn ngoan vẫn
hay chạy trốn được. Ðời đời, cái giống chuột
nhắt tai quái cứ làm rức tai loài mèo. Suốt đêm hôm
đó, gã mèo mướp kia chỉ đi quanh đi quẩn để
tìm, để lùng bắt chuột nhắt. Và có những đêm
sau, hắn cũng đi tìm chuột, nhưng - vẫn khờ dại
như thường - hắn chỉ tìm để đùa chơi một
chút. Rồi nó có rông mất, hắn lại khó chịu,
bực dọc, hậm hực mà đi lùng bắt những con khác.
Cái loài chuột nhãi cứ làm ta rối đầu và ngứa
mắt quá. Cơ chừng gã mèo
mướp phải dành tất cả cái hoa niên của mình
để mà chỉ luẩn quẩn đi o chuột. |